Yanıcı ve Patlayıcı Toz ve Gaz Emisyonlarının Neden Olduğu Patlamalar Önlenebilir Felaketler Mi?
Endüstriyel üretim ortamlarında yanıcı ve patlayıcı toz ve gaz emisyonlarının kontrolü, hem iş sağlığı ve güvenliği hem de çevre koruma açısından kritik bir öneme sahiptir. Ex-proof (patlamaya karşı korumalı) sistemlerin yetersiz kullanılması veya tamamen ihmal edilmesi, dünya genelinde ve Türkiye’de birçok yürek burkan patlamaya neden olmuş, ciddi maddi ve manevi kayıplara yol açmıştır.
1. Ölümlü ve Yaralanmalı Patlamaların Örnekleri
a) ABD”e Gerçekleşen Ölümcül Patlamalar:
- 2008’de Gerçekleşen Bir Patlama: Georgia eyaletinde meydana gelen bir patlamada, toz birikimi nedeniyle büyük bir patlama ve yangın yaşandı. Bu olayda 14 kişi hayatını kaybederken, 36 kişi de ciddi şekilde yaralandı. Patlamanın nedeni, biriken şeker tozlarının tutuşmasıydı. (CSB, 2009)
- 2003’teki Bir Diğer Patlama: Kuzey Karolina’da bir tesiste, ince plastik tozların asma tavan üzerinde birikmesi sonucu meydana gelen patlamada 6 kişi öldü, 38 kişi yaralandı. Doğru havalandırma ve toz kontrol sistemlerinin bulunmaması kazanın temel sebeplerindendi. (CSB, 2004)
- Kentucky’deki 2003 Patlaması: Bir fabrikada fenolik reçine tozlarının birikmesi ve tutuşması sonucu 7 kişi hayatını kaybetti. Toz kontrol önlemlerinin eksikliği bu trajediye yol açtı. (OSHA, 2003)
b) Türkiye’deki Patlama Olayları:
- Un ve Şeker Fabrikalarında Yaşanılan Patlamalar: Türkiye’de, un ve şeker fabrikalarında meydana gelen patlamalar genellikle toz birikimi ve statik elektrik kaynaklı olmuştur. Bu tesislerde ex-proof sistemlerin yetersiz kullanılması sonucu ölümler ve ciddi maddi hasarlar yaşanmıştır. (IKMIB, 2020)
2. Patlamaların Nedenleri
Bu patlamaların temel nedenleri şunlardır:
- Toz Birikimi ve Yetersiz Temizlik: Üretim ortamlarında biriken yanıcı tozlar, belirli bir yoğunluğa ulaştığında patlayıcı bir ortam oluşturur. Uygun temizlik prosedürlerinin uygulanmaması bu riskleri artırmaktadır.
- Yetersiz Havalandırma ve Ex-proof Ekipman Eksikliği: Ex-proof motorlar, anahtarlar ve havalandırma sistemlerinin olmaması, patlayıcı gaz ve toz birikimini kolaylaştırır.
- Statik Elektrik: Tozlu ortamlarda yetersiz topraklama ve antistatik önlemler, statik elektrik birikmesine ve patlamalara yol açar.
3. Ex-proof Sistemlerle Patlamaların Önlenmesi
Bu trajik olayların birçoğu, uygun ex-proof sistemlerin kullanılmasıyla önlenebilirdi. Şu önlemler, bu tür kazaların yaşanmasını önleyebilirdi:
- Ex-proof Ekipman Kullanımı: Patlayıcı ortamlar için tasarlanmış motorlar, aydınlatma sistemleri ve elektrik ekipmanları kullanılarak riskler azaltılabilir.
- Düzenli Bakım ve Temizlik: Toz birikiminin önüne geçmek için düzenli temizlik protokollerinin uygulanması ve havalandırma sistemlerinin periyodik olarak kontrol edilmesi gereklidir.
- Eğitim ve Farkındalık: Çalışanlara patlayıcı ortam riskleri ve ex-proof ekipman kullanımı konusunda eğitim verilmesi, insan hatasının azaltılmasında önemli bir faktördür.
Sonuç
Yanıcı ve patlayıcı toz ve gaz emisyonlarının kontrolü, hem insan hayatını hem de ekonomik kaynakları koruma açısından hayati öneme sahiptir. Ex-proof sistemlerin etkin kullanımı ve düzenli bakım uygulamaları, bu tür felaketlerin önlenmesinde kritik bir rol oynamaktadır.
Kaynakça:
- U.S. Chemical Safety and Hazard Investigation Board (CSB). (2009). Investigation Report: Sugar Dust Explosion.
- U.S. Chemical Safety and Hazard Investigation Board (CSB). (2004). Investigation Report: Plastic Dust Explosion.
- Occupational Safety and Health Administration (OSHA). (2003). Phenolic Resin Dust Explosion Report.
- İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (IKMIB). (2020). Kimyasallarla Çalışmalarda Statik Elektrik Tehlikeleri ve Önlemler.
- Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Resmi Web Sitesi: https://csb.gov.tr
